Το όνομα Σάμος
Υπάρχουν διάφορες θεωρίες σχετικά με την ονομασία της Σάμου. Η πιο επικρατέστερη είναι ότι προέρχεται από την αρχαία Ιωνική λέξη «Sama » που σημαίνει «ύψος”, καθώς στο νησί υπάρχουν δύο πολύ ψηλά βουνά.
Κάποιοι υποστηρίζουν ότι το όνομα της Σάμου προέρχεται από την περιοχή της Σάμης στην Κεφαλονιά, από την οποία προήλθε ο πρώτος κάτοικος και βασιλιάς της Σάμου, Αγκαίος .
Άλλοι ερευνητές έχουν βρει σε αρχαία κείμενα ότι η Σάμος πήρε το όνομά της από το γιο του Ερμή και της Ρήνη, του οποίου το όνομα ήταν Σάος. Τέλος, ορισμένοι ιστορικοί πιστεύουν ότι “Σάμος ” προέρχεται από τους αρχαίους κατοίκους του νησιού, τους Saios.

Προϊστορία
Πιστεύεται ότι η Σάμος έχει κατοικηθεί από την 3η π.χ. χιλιετία. Δεν είναι σαφές αν οι Saians (Σαίοι) ήταν οι πρώτοι κάτοικοι του νησιού ή οι Πελασγοί, όπως και σε άλλα νησιά του Αιγαίου.

Αρχαία & την Κλασική περίοδος
Οι Αρχαίοι και Κλασικοί Χρόνοι αποτελούν μια περίοδο δόξας και επιστημονικής ανάπτυξης για το νησί. Περίπου στο 650 π.Χ., οι Ίωνες έφτασαν στο νησί και η Σάμος έγινε κέντρο του Ιωνικού πολιτισμού και μεγάλη ναυτική και εμπορική δύναμη. Η περίοδος της ακμής συνεχίστηκε και έφτασε στο υψηλότερο σημείο της, όταν ο Πολυκράτης έγινε τύραννος της Σάμου, τον 6ο αιώνα π.Χ.  Η Σάμος ήταν σημαντικό εμπορικό κέντρο του Αιγαίου, χάρη στο κρασί της και στα κεραμικά της, αλλά ο βασικός παράγοντας ανάπτυξής της ήταν η ναυτιλία, καθώς εξήγαγε αλλά και μετέφερε η ίδια τα προϊόντα της από και προς την Αίγυπτο, τη Μικρά Ασία , την Κόρινθο και τη Μαύρη θάλασσα.
Εκείνη την εποχή, η επιστημονική και τεχνολογική πρόοδος ήταν εμφανής στο νησί. Το νησί είχε δικό του νόμισμα και θαυμάσια έργα ολοκληρώθηκαν, όπως ο ναός της Ήρας, το Ευπαλίνειο όρυγμα, το κάστρο του Λυκούργου, θέατρα και το υπέροχο αρχαίο λιμάνι.
Την ίδια εποχή  ιδρύθηκε και η περίφημη βιβλιοθήκη η οποία περιελάμβανε όλα τα σημαντικά έργα της εποχής με αποτέλεσμα το νησί να μετατραπεί σε αξιόλογο πνευματικό κέντρο.
Δεν είναι τυχαίο ότι πολλά φημισμένοι αρχαίοι φιλόσοφοι, επιστήμονες και καλλιτέχνες γεννήθηκαν, μορφώθηκαν ή εργάστηκαν στη Σάμο. Μεταξύ αυτών ο διάσημος μαθηματικός Πυθαγόρας, ο αστρονόμος Αρίσταρχος που πρώτος πρότεινε ότι ο ήλιος ήταν το κέντρο του σύμπαντος, ο χαρισματικός συγγραφέας μύθων Αίσωπος και ο φιλόσοφος Επίκουρος.
Η πτώση της Σάμου άρχισε με το θάνατο του Πολυκράτη το 522 π.Χ. Το νησί αντιστάθηκε στους Πέρσες και το 379 π.Χ.  ηγήθηκε επανάστασης εναντίον των Περσών αλλά κατακτήθηκε μετά το θάνατο του Πολυκράτη.
Η Σάμος ήταν μέρος της Αθηναϊκής Συμμαχίας. Μετά το τέλος του πολέμου και την απώλεια της Αθήνας, οι Πέρσες επέστρεψαν στο νησί μέχρι το 366 π.Χ. όταν και η Αθηναϊκή Συμμαχία αποκαταστάθηκε.
Κατά τη διάρκεια της Ελληνιστικής Περιόδου η Σάμος ήταν ημι – αυτόνομη.

Ρωμαϊκή και Βυζαντινή Εποχή
Κατά τη Ρωμαϊκή περίοδο η Σάμος ήταν αρκετά ευημερούσα ως μέρος της “Επαρχίας της Ασίας» της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας. Το 189 π.Χ. έγινε μέρος του Βασιλείου της Περγάμου, με έγκριση των Ρωμαίων και αργότερα  ανήκε στην ” Επαρχία των Νήσων ” μαζί με άλλα νησιά του Αιγαίου. Δέχτηκε πολλές επιθέσεις από πειρατές κατά τη Ρωμαϊκή εποχή, αλλά το νησί κατάφερε να επιβιώσει και να διατηρήσει μέρος της δόξας του.
Κατά τη Βυζαντινή περίοδο, η Σάμος ήταν το κέντρο της περιοχής παρόλο που ήταν υπό παρακμή. Το 1204 η Σάμος αντιστάθηκε και νίκησε τους Ρώσους, οι οποίοι προσπάθησαν να κυριαρχήσουν στο Αιγαίο Πέλαγος.

Βενετοκρατία
Η πτώση της Σάμου συνεχίστηκε  κατά την Ενετοκρατία, με αποτέλεσμα  η συντριπτική πλειονότητα των κατοίκων να εγκατέλειψει το νησί.

Η Οθωμανική Περίοδος
Οι Οθωμανοί έφτασαν στο έρημο νησί το 1549, όταν ο ναύαρχος Κιλίτζ Αλή Πασά πέρασε από τη Σάμο, μαγεύτηκε από την φυσική ομορφιά της και ζήτησε  από τον Σουλτάνο να την παραχωρήσει. Εκτός από τους Οθωμανούς, οι οποίοι κατά συνέπεια έφτασαν στο νησί, ο Κιλίτζ Αλή Πασά κάλεσε και Έλληνες να έρθουν στην Σάμο, προσφέροντας τους πολλά προνόμια με βασικότερο το ότι μπορούσαν να κρατήσουν τη θρησκεία τους. Ο Οθωμανός ναύαρχος που αγάπησε τη Σάμο κατάφερε να συγκεντρώσει κατοίκους από όλο το Αιγαίο, τη Μικρά Ασία και την Πελοπόννησο. Η Σάμος βρισκόταν σε αρκετά προνομιακή σχέση με άλλες Ελληνικές περιοχές που ήταν μέρος της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας και ήταν κατά κύριο λόγο αυτόνομη.

Η Ελληνική Επανάσταση
Η Σάμος αντιστάθηκε στους Οθωμανούς κατά τη διάρκεια της Ελληνικής Επανάστασης και κατάφερε να μείνει αυτόνομη μέχρι το 1830. Το 1835 έγινε αυτόνομη και πάλι αλλά εξακολουθούσε να ανήκει στους Οθωμανούς. Η Σάμος ενώθηκε  με την Ελλάδα στα τέλη του 1912.

Η πρόσφατη ιστορία
Ο νεότερος πολιτισμός της Σάμου είναι αποτυπωμένος στους παραδοσιακούς οικισμούς των χωριών της, στις καταπληκτικές εκκλησίες της και στα μοναστήρια της, στα εντυπωσιακά νεοκλασικά κτίρια των πόλεών της και στα εργοστάσια δερμάτων και καπνού που δείχνουν και τις κυριότερες επιχειρηματικές δραστηριότητες των κατοίκων της κατά τον 19ο αιώνα.
Κατά τη διάρκεια των τελευταίων δεκαετιών, η Σάμος προσελκύει πολλούς επισκέπτες χάρη στις θαυμάσιες παραλίες της, τα υπέροχα τοπία της και τα μοναδικά ιστορικά μνημεία της.
Το νησί έχει περίπου 34.000 κατοίκους και διαθέτει ένα νοσοκομείο και ένα πανεπιστήμιο.